Smog a Psyche - jak zanieczyszczone powietrze wpływa na nasze zdrowie psychiczne

„Smog” był jednym z najpopularniejszych słów 2018 roku i będzie nim także w najbliższych latach, bo Polska należy niestety do najbardziej zanieczyszczonych krajów Europy i stosuje zaniżone normy jakości powietrza.  Problem smogu szczególnie nasila się w zimowym okresie grzewczym, a dane o stopniu zanieczyszczenia powietrza w poszczególnych miastach są stałym elementem serwisów informacyjnych w mediach.

Dlaczego smog taki groźny dla zdrowia psychicznego?

SMOG

(z ang. smoke + fog czyli dym + mgła) to zjawisko atmosferyczne, które powstaje wskutek zanieczyszczenia powietrza, przede wszystkim przez tzw. pyły zawieszone. Są to głównie pyły i gazy pochodzące ze spalania węgla w piecach, spalin samochodowych, zakładów przemysłowych. Zanieczyszczone powietrze wpływa na rozwój wielu chorób m.in. różnego typu alergii, astmy, chorób układu krążenia, schorzeń oskrzeli i dróg oddechowych, przyczynia się do powstawania nowotworów, powoduje zaburzenia płodności zarówno u kobiet jak i mężczyzn, ma negatywny wpływ na przebieg ciąży i rozwój płodu. O szkodliwości zanieczyszczeń powietrza na zdrowie fizyczne dużo wiemy i budzi to nasz największy niepokój, mniej zastanawiamy się nad jego wpływem na nasze samopoczucie i kondycję psychiczną. Wpływ ten może mieć

charakter pośredni

, gdyż smog ogranicza nam przebywanie na świeżym powietrzu, a problemy z oddychaniem, drapanie w gardle czy bóle głowy powodują dyskomfort psychiczny. 

Bezpośredni wpływ

smogu to obniżenie naszej sprawności umysłowej czy uszkodzenie układu nerwowego. Równie szkodliwe są dla naszego zdrowia zmiany klimatu - globalne ocieplenie i gwałtowne zjawiska atmosferyczne (szczególnie upały).

Dzieci i młodzież

W ostatnich latach w Polsce przebadano dużą grupę matek i dzieci pod kątem wpływu zanieczyszczeń powietrza na rozwój układu nerwowego w okresie prenatalnym. Wyniki są zgodne z innymi światowymi badaniami -

dzieci matek narażonych na zanieczyszczenia powietrza w okresie ciąży mają iloraz inteligencji niższy nawet o 4 punkty

w porównaniu do dzieci z grupy kontrolnej. Istnieje także związek między większym narażeniem matek na zanieczyszczenie powietrza a gorszym rozwojem psychomotorycznym dzieci, deficytami koncentracji i uwagi,  zwiększoną nadpobudliwością (ADHD) oraz trudnościami z kontrolą emocji i gorszymi kompetencjami społecznymi. Zanieczyszczenie środowiska

może również przyczyniać się do rozwoju chorób ze spektrum autystycznego (ASD)

, których etiologia wciąż pozostaje niejasna. Część badań potwierdza, że związek między narażeniem matek na smog a ryzykiem występowania autyzmu był silniejszy w czasie ciąży niż w przypadku zarówno okresu poprzedzającego ciążę jak i po urodzeniu dziecka.  Z kolei w czasie ciąży najsilniejszy wpływ obserwowano w trzecim trymestrze. Badania potwierdzają także

negatywny wpływ zanieczyszczeń powietrza na funkcjonowanie układu nerwowego dzieci i młodzieży

. Oddychanie złym powietrzem może powodować upośledzenie funkcji poznawczych, pamięci oraz inteligencji (zarówno werbalnej jak i niewerbalnej).  Ponadto wyższe zanieczyszczenie powietrza przekłada się na gorsze wyniki w testach i egzaminach szkolnych.  Dzieci wychowujące się w miejscach o złej jakości powietrza mają wyższy poziom niepokoju i częściej wykazują zachowania depresyjne niż ich rówieśnicy z terenów o czystym środowisku. 

Wszystko to przekłada się na późniejsze sukcesy edukacyjne i zawodowe.

Dorośli i seniorzy

Długotrwała ekspozycja na smog wpływa na obniżenie naszych zdolności poznawczych, może prowadzić do pojawienia się stanów lękowych czy symptomów depresji (smog pogłębia także skutki tzw. depresji sezonowej w okresie jesienno-zimowym). Wpływ smogu w większym stopniu odczuwają kobiety, osoby starsze a także dzieci i młodzież. Badania prowadzone w krajach europejskich wskazują, że

w regionach bardziej zanieczyszczonych i okresach wzrostu stężenia smogu lekarze wystawiali więcej recept na leki psychiatryczne!

Istnieje także statystycznie istotna zależność między stężeniem zanieczyszczeń powietrza a liczbą prób samobójczych. Oddychanie smogiem ujemnie wpływa również na naszą produktywność zawodową i jakość relacji interpersonalnych. Amerykańskie badania potwierdzają związek między poziomem zanieczyszczenia powietrza a poziomem przestępczości -  co ciekawe, związek ten występował jedynie w przypadku przestępstw w użyciem przemocy (agresji i zachowań antyspołecznych). U osób starszych żyjących w zanieczyszczonym środowisku zaobserwowano

przyspieszenie procesu starzenia się układu nerwowego

, co wiąże się z gorszymi zdolnościami poznawczymi i niższą sprawnością umysłową. Cząsteczki zanieczyszczeń powietrza mogą gromadzić się w ludzkim mózgu, co prawdopodobnie przyczynia się do powstawania i rozwoju chorób neurodegradacyjnych, takich jak choroba Alzheimera. Wysokie stężenie zanieczyszczeń

może zwiększać ryzyko zachorowania na chorobę Alzheimera aż o 92%.

WPŁYW ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA NA UKŁAD NERWOWY ►           Nadpobudliwość (ADHD) ►           Upośledzenie funkcji poznawczych ►           Częstsze występowanie depresji i stanów lękowych ►           Większa skłonność do zachowań agresywnych ►           Większe ryzyko rozwoju chorób neurodegradacyjnych ►           Upośledzenie zdolności do interakcji międzyludzkich ►           Ubytek poziomu inteligencji ►           Trudności ze skupieniem uwagi  

Smog – i co dalej?

Generalnie w miarę wzrostu zanieczyszczeń powietrza spada nasza satysfakcja z życia oraz osobiste poczucie szczęścia.  Warto więc, abyśmy robili wszystko co w naszej mocy, aby ograniczyć powstawanie smogu (np. ekologiczna komunikacja) jak i chronić nasz organizm przed jego skutkami (np. noszenie masek antysmogowych, stosowanie odświeżaczy powietrza, w razie potrzeby korzystanie z pomocy psychologa lub psychiatry). Są też rozwiązania bardziej radykalne jak przeprowadzka do miejsc ze zdrowszym powietrzem.

Ten atut wykorzystują już niektóre miasta północnej Polski

starając się przyciągnąć inwestorów, studentów i pracowników z zanieczyszczonego Śląska i Warszawy (np. głośna była kampania promocyjna jednej z gdańskich firm, która w ten sposób zachęcała do relokacji informatyków z Krakowa). Czy w najbliższych latach czeka nas większa migracja w poszukiwaniu czystego powietrza? Czas pokaże. autor: 

Dorota Strzelec

Psycholog, doradca zawodowy, interwent kryzysowy, coach, trener

Przydatne źródła informacji:

• https://www.smoglab.pl

• polskialarmsmogowy.pl

• krakowskialarmsmogowy.pl - raport „Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie”