Objawy charakterystyczne dla zespołu nadpobudliwości psychoruchowej u dzieci:
– zaburzenia koncentracji uwagi,
– nadruchliwość u dzieci,
– nadmierna impulsywność.
Skuteczne metody leczenia redukujące nasilenie objawów ADHD.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi (Attention Deficit/Hyperactivity Disorder – ADHD), jest zaburzeniem neurorozwojowym charakteryzującym się występowaniem objawów pod postacią zaburzeń koncentracji uwagi, nadruchliwości oraz nadmiernej impulsywności, o nasileniu niewspółmiernym do wieku i poziomu rozwoju dziecka oraz istotnie utrudniającym funkcjonowanie w szkole, w domu oraz w grupie rówieśniczej. Zazwyczaj diagnozowany jest u dzieci w wieku szkolnym, choć charakterystyczne problemy są już zauważalne przed 7 r.ż. Jego rozpowszechnienie szacowane jest na ok. 3-5 % populacji dzieci i młodzieży, przy czym ok. 1,5% prezentuje skrajnie nasilone objawy.
Dziecko z ADHD, zwłaszcza takie w stosunku, do którego nie podjęto właściwych działań, jest narażone na powtarzanie się negatywnych doświadczeń i reakcji otoczenia, które niekorzystnie wpływają na samoocenę, postrzeganie własnych kompetencji i ocenę własnych możliwości w przyszłości. Codzienne zmaganie się z krytyką ze strony rodziców, nauczycieli oraz rówieśników często prowadzi do wycofywania się i unikania sytuacji, które mogłyby przeciwdziałać tym negatywnym przekonaniom i weryfikować samoocenę, nasilając mechanizm błędnego koła. Bardzo szybko dzieci z ADHD zaczynają postrzegać siebie jako gorsze, przegrane, które niczego nie dokonają i nie osiągną w przyszłości. Z kolei rodzice bardzo często spotykają się z komentarzami dotyczącymi ich słabych kompetencji wychowawczych.
Objawy ADHD
Dla zespołu nadpobudliwości psychoruchowej charakterystyczna jest triada objawów: zaburzenia koncentracji uwagi, nadruchliwość oraz nadmierna impulsywność. Dzieci z deficytami uwagi koncentrują się na krótki czas, w sytuacjach dla nich trudnych, monotonnych lub nudnych przerywają rozpoczęte czynności, gubią wątek (rozmowy, lekcji) i pogrążają się we własnych myślach, nie są w stanie wybrać najważniejszego bodźca, na którym powinny się skupić (np. wypowiedź nauczyciela), są zapominalskie, nie zapisują pracy domowej, nie dokończają notatek, bardzo łatwo rozpraszają się pod wpływem bodźców zewnętrznych, co powoduje przerywanie wykonywanej czynności i kierowanie uwagi na bodźce z nią nie związane (np. śmiech kolegi, wejście osoby do klasy). Trudności te powodują niską efektywność pracy w szkole, podczas odrabiania zadań domowych. Z drugiej strony, gdy dziecko jest zmotywowane do wykonywania czynności (np. jest to czynność interesująca, taka jak gra na komputerze), może sprawiać wrażenie dobrze koncentrującego się. Jest to związane z niewłaściwym modulowaniem uwagi – bardzo słabe koncentrowanie się na zadaniach nudnych i trudnych (krótkie skupienie lub całkowite ‘wyłączenie’ uwagi) vs dobre zaangażowanie w zadania ciekawe. Nadruchliwość polega na nadmiernej aktywności ruchowej, która nie jest powiązana z wykonywaną aktualnie czynnością. Dziecko jest ‘ciągle w ruchu’, biega, wspina się na meble, ma problemy z pozostaniem na miejscu podczas wykonywanych zajęć (często wstaje, chodzi lub biega po klasie, zmienia pozycję), często bawi się przyborami szkolnymi, nierzadko przypadkowo i niecelowo uszkadzając je (łamanie długopisów, ołówków, odrywanie fragmentów podręczników). Z kolei impulsywność oznacza podejmowanie działań bez ‘zastanowienia’ i przewidywania ich konsekwencji – dzieci z ADHD są niecierpliwe, nie mogą doczekać się na swoją kolej podczas gier i zabaw, mówią nie proszone, często w sposób szybki nadmierny, przerywają wypowiedzi innym, są hałaśliwe, podejmują ryzykowne zachowania podczas zabawy, co często wiąże się z licznymi urazami i wypadkami.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest zaburzeniem cechującym się wysoką odziedziczalnością, którą szacuje się na ok. 76 % .Do poza genetycznych czynników ryzyka zalicza się stres okołoporodowy, uszkodzenia OUN, niską masę urodzeniową, palenie przez matkę papierosów w trakcie ciąży, zażywanie leków-w tym acetaminofenu, picie alkoholu i zażywanie substancji psychoaktywnych, wpływ toksyn środowiskowych oddziaływujących na płód bądź we wczesnym okresie dzieciństwa (ołów, pestycydy, polichlorowane bifenyle) oraz wczesną deprywację emocjonalną dziecka.
W obrazie klinicznym ADHD poszczególne objawy mogą mieć zróżnicowane nasilenie- niektóre dzieci mogą być tylko nieuważne, inne tylko nadruchliwe i impulsywne, lecz większość z nich ma problemy w zakresie wszystkich powyższych obszarów.
Leczenie ADHD
Plan leczenia ADHD powinien uwzględniać jego długotrwały przebieg, zastosowanie metod terapeutycznych o udowodnionej skuteczności, jak również preferencje i obawy rodziny. Powinien być regularnie rewidowany i modyfikowany, zwłaszcza w sytuacji, gdy nie przynosi zmiany objawowej i funkcjonalnej, ale również stale dostosowywany do aktualnego poziomu funkcjonowania pacjenta. Bardzo ważne by pamiętać, że ADHD nie da się ‘wyleczyć’, można natomiast z powodzeniem stosować metody leczenia redukujące nasilenie objawów, a tym samym usprawniające funkcjonowanie i wtórnie zmniejszające ryzyko rozwoju powikłań.
W pierwszej kolejności należy przeprowadzić psychoedukację. Jej celem jest zmniejszenie poczucia winy, zarówno rodziców jak i dzieci, poprzez dostarczenie informacji o przyczynach, obrazie klinicznym, przebiegu, rokowaniu, metodach postępowania w ADHD. Niezmiernie ważne wydaje się również poradnictwo w zakresie skutecznych metod wychowawczych a wśród nich: sposobów komunikowania się z dzieckiem, chwalenia i nagradzania go, tworzenia przejrzystego i ustrukturyzowanego planu dnia i obowiązków, ustalania jasnego systemu zasad i konsekwencji za zachowania niepożądane.
Za najbardziej skuteczne metody leczenia uważa się połączenie oddziaływań behawioralnych oraz leczenia farmakologicznego. Uważa się, że metody behawioralne mogą być stosowane jako samodzielne leczenie, kiedy nasilenie objawów i wynikające z nich trudności w funkcjonowaniu są niewielkie, gdy diagnoza ADHD nie jest pewna (w odniesieniu do danego dziecka nie są spełnione wszystkie kryteria rozpoznania), bądź gdy istnieją znaczne rozbieżności między informacjami podawanymi przez oboje rodziców albo rodziców i nauczycieli. Oddziaływania te mają również zastosowanie w sytuacji, gdy rodzice nie wyrażają zgody na leczenie farmakologiczne oraz u młodszych dzieci. Są one również pomoce w przypadku występowania podwójnej diagnozy (np. ADHD ze współwystępującymi zachowaniami opozycyjno-buntowniczymi). Ich wdrożenie może również wpłynąć na możliwość stosowania mniejszych dawek leków.
Leczenie farmakologiczne powinno być włączone w zakres oddziaływań w sytuacji, gdy 1. metody niefarmakologiczne nie przynoszą oczekiwanej poprawy funkcjonowania dziecka, 2. u pacjent stwierdza się występowanie bardzo nasilonych objawów lub gdy 3. u dziecka z ADHD pojawiają się powikłania.
Warto podkreślić, że diagnoza ADHD przeprowadzona jest najczęściej przez psychiatrę dzieci i młodzieży lub psychologa bądź przy ich współpracy.
Źródło:
Ewa Racicka-Pawlukiewicz, Justyna Nowak, Anita Bryńska
„Postępowanie z dzieckiem z ADHD – psychoedukacja w gabinecie lekarza rodzinnego”. Klinika Pediatryczna, Vol 24, Nr 5, Str. 5103-5107; 2016.