Smog a Psyche – jak zanieczyszczone powietrze wpływa na nasze zdrowie psychiczne

„Smog” był jednym z najpopularniejszych słów 2018 roku i będzie nim także w najbliższych latach, bo Polska należy niestety do najbardziej zanieczyszczonych krajów Europy i stosuje zaniżone normy jakości powietrza.  Problem smogu szczególnie nasila się w zimowym okresie grzewczym, a dane o stopniu zanieczyszczenia powietrza w poszczególnych miastach są stałym elementem serwisów informacyjnych w mediach.…

„Smog” był jednym z najpopularniejszych słów 2018 roku i będzie nim także w najbliższych latach, bo Polska należy niestety do najbardziej zanieczyszczonych krajów Europy i stosuje zaniżone normy jakości powietrza.  Problem smogu szczególnie nasila się w zimowym okresie grzewczym, a dane o stopniu zanieczyszczenia powietrza w poszczególnych miastach są stałym elementem serwisów informacyjnych w mediach.

Dlaczego smog taki groźny dla zdrowia psychicznego?

SMOG (z ang. smoke + fog czyli dym + mgła) to zjawisko atmosferyczne, które powstaje wskutek zanieczyszczenia powietrza, przede wszystkim przez tzw. pyły zawieszone. Są to głównie pyły i gazy pochodzące ze spalania węgla w piecach, spalin samochodowych, zakładów przemysłowych.

Zanieczyszczone powietrze wpływa na rozwój wielu chorób m.in. różnego typu alergii, astmy, chorób układu krążenia, schorzeń oskrzeli i dróg oddechowych, przyczynia się do powstawania nowotworów, powoduje zaburzenia płodności zarówno u kobiet jak i mężczyzn, ma negatywny wpływ na przebieg ciąży i rozwój płodu.

O szkodliwości zanieczyszczeń powietrza na zdrowie fizyczne dużo wiemy i budzi to nasz największy niepokój, mniej zastanawiamy się nad jego wpływem na nasze samopoczucie i kondycję psychiczną. Wpływ ten może mieć charakter pośredni, gdyż smog ogranicza nam przebywanie na świeżym powietrzu, a problemy z oddychaniem, drapanie w gardle czy bóle głowy powodują dyskomfort psychiczny.  Bezpośredni wpływ smogu to obniżenie naszej sprawności umysłowej czy uszkodzenie układu nerwowego.

Równie szkodliwe są dla naszego zdrowia zmiany klimatu – globalne ocieplenie i gwałtowne zjawiska atmosferyczne (szczególnie upały).

Dzieci i młodzież

W ostatnich latach w Polsce przebadano dużą grupę matek i dzieci pod kątem wpływu zanieczyszczeń powietrza na rozwój układu nerwowego w okresie prenatalnym. Wyniki są zgodne z innymi światowymi badaniami – dzieci matek narażonych na zanieczyszczenia powietrza w okresie ciąży mają iloraz inteligencji niższy nawet o 4 punkty w porównaniu do dzieci z grupy kontrolnej. Istnieje także związek między większym narażeniem matek na zanieczyszczenie powietrza a gorszym rozwojem psychomotorycznym dzieci, deficytami koncentracji i uwagi,  zwiększoną nadpobudliwością (ADHD) oraz trudnościami z kontrolą emocji i gorszymi kompetencjami społecznymi.

Zanieczyszczenie środowiska może również przyczyniać się do rozwoju chorób ze spektrum autystycznego (ASD), których etiologia wciąż pozostaje niejasna. Część badań potwierdza, że związek między narażeniem matek na smog a ryzykiem występowania autyzmu był silniejszy w czasie ciąży niż w przypadku zarówno okresu poprzedzającego ciążę jak i po urodzeniu dziecka.  Z kolei w czasie ciąży najsilniejszy wpływ obserwowano w trzecim trymestrze.

Badania potwierdzają także negatywny wpływ zanieczyszczeń powietrza na funkcjonowanie układu nerwowego dzieci i młodzieży. Oddychanie złym powietrzem może powodować upośledzenie funkcji poznawczych, pamięci oraz inteligencji (zarówno werbalnej jak i niewerbalnej).  Ponadto wyższe zanieczyszczenie powietrza przekłada się na gorsze wyniki w testach i egzaminach szkolnych.  Dzieci wychowujące się w miejscach o złej jakości powietrza mają wyższy poziom niepokoju i częściej wykazują zachowania depresyjne niż ich rówieśnicy z terenów o czystym środowisku.  Wszystko to przekłada się na późniejsze sukcesy edukacyjne i zawodowe.

Dorośli i seniorzy

Długotrwała ekspozycja na smog wpływa na obniżenie naszych zdolności poznawczych, może prowadzić do pojawienia się stanów lękowych czy symptomów depresji (smog pogłębia także skutki tzw. depresji sezonowej w okresie jesienno-zimowym). Wpływ smogu w większym stopniu odczuwają kobiety, osoby starsze a także dzieci i młodzież. Badania prowadzone w krajach europejskich wskazują, że w regionach bardziej zanieczyszczonych i okresach wzrostu stężenia smogu lekarze wystawiali więcej recept na leki psychiatryczne! Istnieje także statystycznie istotna zależność między stężeniem zanieczyszczeń powietrza a liczbą prób samobójczych.

Oddychanie smogiem ujemnie wpływa również na naszą produktywność zawodową i jakość relacji interpersonalnych. Amerykańskie badania potwierdzają związek między poziomem zanieczyszczenia powietrza a poziomem przestępczości –  co ciekawe, związek ten występował jedynie w przypadku przestępstw w użyciem przemocy (agresji i zachowań antyspołecznych).

U osób starszych żyjących w zanieczyszczonym środowisku zaobserwowano przyspieszenie procesu starzenia się układu nerwowego, co wiąże się z gorszymi zdolnościami poznawczymi i niższą sprawnością umysłową. Cząsteczki zanieczyszczeń powietrza mogą gromadzić się w ludzkim mózgu, co prawdopodobnie przyczynia się do powstawania i rozwoju chorób neurodegradacyjnych, takich jak choroba Alzheimera. Wysokie stężenie zanieczyszczeń może zwiększać ryzyko zachorowania na chorobę Alzheimera aż o 92%.

 

WPŁYW ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA NA UKŁAD NERWOWY

►           Nadpobudliwość (ADHD)

►           Upośledzenie funkcji poznawczych

►           Częstsze występowanie depresji i stanów lękowych

►           Większa skłonność do zachowań agresywnych

►           Większe ryzyko rozwoju chorób neurodegradacyjnych

►           Upośledzenie zdolności do interakcji międzyludzkich

►           Ubytek poziomu inteligencji

►           Trudności ze skupieniem uwagi

 

Smog – i co dalej?

Generalnie w miarę wzrostu zanieczyszczeń powietrza spada nasza satysfakcja z życia oraz osobiste poczucie szczęścia.  Warto więc, abyśmy robili wszystko co w naszej mocy, aby ograniczyć powstawanie smogu (np. ekologiczna komunikacja) jak i chronić nasz organizm przed jego skutkami (np. noszenie masek antysmogowych, stosowanie odświeżaczy powietrza, w razie potrzeby korzystanie z pomocy psychologa lub psychiatry).

Są też rozwiązania bardziej radykalne jak przeprowadzka do miejsc ze zdrowszym powietrzem. Ten atut wykorzystują już niektóre miasta północnej Polski starając się przyciągnąć inwestorów, studentów i pracowników z zanieczyszczonego Śląska i Warszawy (np. głośna była kampania promocyjna jednej z gdańskich firm, która w ten sposób zachęcała do relokacji informatyków z Krakowa). Czy w najbliższych latach czeka nas większa migracja w poszukiwaniu czystego powietrza? Czas pokaże.

autor:  Dorota Strzelec

Psycholog, doradca zawodowy, interwent kryzysowy, coach, trener

Przydatne źródła informacji:

  • https://www.smoglab.pl
  • polskialarmsmogowy.pl
  • krakowskialarmsmogowy.pl – raport „Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie”