Smog a Psyche - jak zanieczyszczone powietrze wpływa na nasze zdrowie psychiczne
„Smog” był jednym z najpopularniejszych słów 2018 roku i będzie nim także w najbliższych latach, bo Polska należy niestety do najbardziej zanieczyszczonych krajów Europy i stosuje zaniżone normy jakości powietrza. Problem smogu szczególnie nasila się w zimowym okresie grzewczym, a dane o stopniu zanieczyszczenia powietrza w poszczególnych miastach są stałym elementem serwisów informacyjnych w mediach.
Dlaczego smog taki groźny dla zdrowia psychicznego?
SMOG
(z ang. smoke + fog czyli dym + mgła) to zjawisko atmosferyczne, które powstaje wskutek zanieczyszczenia powietrza, przede wszystkim przez tzw. pyły zawieszone. Są to głównie pyły i gazy pochodzące ze spalania węgla w piecach, spalin samochodowych, zakładów przemysłowych. Zanieczyszczone powietrze wpływa na rozwój wielu chorób m.in. różnego typu alergii, astmy, chorób układu krążenia, schorzeń oskrzeli i dróg oddechowych, przyczynia się do powstawania nowotworów, powoduje zaburzenia płodności zarówno u kobiet jak i mężczyzn, ma negatywny wpływ na przebieg ciąży i rozwój płodu. O szkodliwości zanieczyszczeń powietrza na zdrowie fizyczne dużo wiemy i budzi to nasz największy niepokój, mniej zastanawiamy się nad jego wpływem na nasze samopoczucie i kondycję psychiczną. Wpływ ten może mieć
charakter pośredni
, gdyż smog ogranicza nam przebywanie na świeżym powietrzu, a problemy z oddychaniem, drapanie w gardle czy bóle głowy powodują dyskomfort psychiczny.
Bezpośredni wpływ
smogu to obniżenie naszej sprawności umysłowej czy uszkodzenie układu nerwowego. Równie szkodliwe są dla naszego zdrowia zmiany klimatu - globalne ocieplenie i gwałtowne zjawiska atmosferyczne (szczególnie upały).
Dzieci i młodzież
W ostatnich latach w Polsce przebadano dużą grupę matek i dzieci pod kątem wpływu zanieczyszczeń powietrza na rozwój układu nerwowego w okresie prenatalnym. Wyniki są zgodne z innymi światowymi badaniami -
dzieci matek narażonych na zanieczyszczenia powietrza w okresie ciąży mają iloraz inteligencji niższy nawet o 4 punkty
w porównaniu do dzieci z grupy kontrolnej. Istnieje także związek między większym narażeniem matek na zanieczyszczenie powietrza a gorszym rozwojem psychomotorycznym dzieci, deficytami koncentracji i uwagi, zwiększoną nadpobudliwością (ADHD) oraz trudnościami z kontrolą emocji i gorszymi kompetencjami społecznymi. Zanieczyszczenie środowiska
może również przyczyniać się do rozwoju chorób ze spektrum autystycznego (ASD)
, których etiologia wciąż pozostaje niejasna. Część badań potwierdza, że związek między narażeniem matek na smog a ryzykiem występowania autyzmu był silniejszy w czasie ciąży niż w przypadku zarówno okresu poprzedzającego ciążę jak i po urodzeniu dziecka. Z kolei w czasie ciąży najsilniejszy wpływ obserwowano w trzecim trymestrze. Badania potwierdzają także
negatywny wpływ zanieczyszczeń powietrza na funkcjonowanie układu nerwowego dzieci i młodzieży
. Oddychanie złym powietrzem może powodować upośledzenie funkcji poznawczych, pamięci oraz inteligencji (zarówno werbalnej jak i niewerbalnej). Ponadto wyższe zanieczyszczenie powietrza przekłada się na gorsze wyniki w testach i egzaminach szkolnych. Dzieci wychowujące się w miejscach o złej jakości powietrza mają wyższy poziom niepokoju i częściej wykazują zachowania depresyjne niż ich rówieśnicy z terenów o czystym środowisku.
Wszystko to przekłada się na późniejsze sukcesy edukacyjne i zawodowe.
Dorośli i seniorzy
Długotrwała ekspozycja na smog wpływa na obniżenie naszych zdolności poznawczych, może prowadzić do pojawienia się stanów lękowych czy symptomów depresji (smog pogłębia także skutki tzw. depresji sezonowej w okresie jesienno-zimowym). Wpływ smogu w większym stopniu odczuwają kobiety, osoby starsze a także dzieci i młodzież. Badania prowadzone w krajach europejskich wskazują, że
w regionach bardziej zanieczyszczonych i okresach wzrostu stężenia smogu lekarze wystawiali więcej recept na leki psychiatryczne!
Istnieje także statystycznie istotna zależność między stężeniem zanieczyszczeń powietrza a liczbą prób samobójczych. Oddychanie smogiem ujemnie wpływa również na naszą produktywność zawodową i jakość relacji interpersonalnych. Amerykańskie badania potwierdzają związek między poziomem zanieczyszczenia powietrza a poziomem przestępczości - co ciekawe, związek ten występował jedynie w przypadku przestępstw w użyciem przemocy (agresji i zachowań antyspołecznych). U osób starszych żyjących w zanieczyszczonym środowisku zaobserwowano
przyspieszenie procesu starzenia się układu nerwowego
, co wiąże się z gorszymi zdolnościami poznawczymi i niższą sprawnością umysłową. Cząsteczki zanieczyszczeń powietrza mogą gromadzić się w ludzkim mózgu, co prawdopodobnie przyczynia się do powstawania i rozwoju chorób neurodegradacyjnych, takich jak choroba Alzheimera. Wysokie stężenie zanieczyszczeń
może zwiększać ryzyko zachorowania na chorobę Alzheimera aż o 92%.
WPŁYW ZANIECZYSZCZEŃ POWIETRZA NA UKŁAD NERWOWY ► Nadpobudliwość (ADHD) ► Upośledzenie funkcji poznawczych ► Częstsze występowanie depresji i stanów lękowych ► Większa skłonność do zachowań agresywnych ► Większe ryzyko rozwoju chorób neurodegradacyjnych ► Upośledzenie zdolności do interakcji międzyludzkich ► Ubytek poziomu inteligencji ► Trudności ze skupieniem uwagi
Smog – i co dalej?
Generalnie w miarę wzrostu zanieczyszczeń powietrza spada nasza satysfakcja z życia oraz osobiste poczucie szczęścia. Warto więc, abyśmy robili wszystko co w naszej mocy, aby ograniczyć powstawanie smogu (np. ekologiczna komunikacja) jak i chronić nasz organizm przed jego skutkami (np. noszenie masek antysmogowych, stosowanie odświeżaczy powietrza, w razie potrzeby korzystanie z pomocy psychologa lub psychiatry). Są też rozwiązania bardziej radykalne jak przeprowadzka do miejsc ze zdrowszym powietrzem.
Ten atut wykorzystują już niektóre miasta północnej Polski
starając się przyciągnąć inwestorów, studentów i pracowników z zanieczyszczonego Śląska i Warszawy (np. głośna była kampania promocyjna jednej z gdańskich firm, która w ten sposób zachęcała do relokacji informatyków z Krakowa). Czy w najbliższych latach czeka nas większa migracja w poszukiwaniu czystego powietrza? Czas pokaże. autor:
Dorota Strzelec
Psycholog, doradca zawodowy, interwent kryzysowy, coach, trener
Przydatne źródła informacji:
https://www.smoglab.pl
polskialarmsmogowy.pl
krakowskialarmsmogowy.pl - raport „Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie”
