Doświadczam panicznego lęku przed ciążą i porodem. Co mogę zrobić, by nie zdominował mojego życia?
Rodzicielstwo może stanowić wyzwanie dla wielu par, nie tylko na poziomie fizycznym, ale także emocjonalnym i psychicznym. Ciąża oraz poród nierzadko stanowią radosne, wspólne oczekiwanie na przyjście na świat nowego członka rodziny przy braku niepokojących sygnałów. Zdarza się jednak, że uzupełnieniem pozytywnych doświadczeń, są te bardziej negatywne. Do jednego z najtrudniejszych można zaliczyć lęk przedporodowy, coraz częściej diagnozowany w gabinetach lekarzy psychiatrów. Obecność tokofobii (gr. tokos – poród, phóbos – lęk, strach) zauważalna jest nie tylko w grupie kobiet, ale także u ich partnerów. Choć istnieją wyraźne różnice w podłożu występowania lęku przedporodowego u obu płci, najważniejszym jest, by pary otrzymały na czas odpowiednie wsparcie okołoporodowe ze strony specjalistów i nie zostały z trudnością same. Proces zdrowienia mogą również wspomagać działania podejmowane przez ich bliskich.
Czym jest lęk przedporodowy?
Emocje związane z ciążą i porodem (np. lęk czy niepokój o niewielkim nasileniu) stanowią naturalną część ludzkiej egzystencji. Są bowiem reakcją na dokonującą się zmianę, przygotowaniem do reorganizacji pewnych kawałków naszego życia. Dopiero znaczne ich nasilenie, często destabilizujące codzienne funkcjonowanie, może świadczyć o konieczności zgłoszenia się po pomoc.
Lęk przedporodowy opisywany jest jako doświadczanie intensywnych stanów lękowych związanych z szeroko pojęto sytuacją porodową, przy jednoczesnym pozytywnym stosunku do posiadania dzieci. Zbyt wysokie nasilenie lęku może prowadzić do odraczania bądź unikania ciąży i/lub porodu. Tokofobia występuje zarówno u osób nieposiadających dzieci, jak i tych, które przeszły już przez sytuację położniczą (najczęściej traumatyczną) (Hofberg i Brockington, 2000; Hofberg i Ward, 2003).
Jakie są przyczyny powstawania lęku przedporodowego?
Wśród możliwych przyczyn powstawania tokofobii u kobiet wymienia się naturalną predyspozycję danej osoby do odczuwania lęku, a także: strach przed bólem, utratą kontroli, niepewność co do przebiegu porodu (ze względu na wyjątkowość każdych narodzin) czy przeszłe, negatywne doświadczenia. Badacze zwracają również uwagę na aspekt społeczno-kulturowy, czyli: ogólny strach przed nieznanym oraz wpływ opowieści rodzinnych dotyczących przerażających sytuacji związanych z porodem (przekazywanych z pokolenia na pokolenie) (Fisher, Hauck i Fenwick, 2006).
Przyczyny lęku przedporodowego u mężczyzn obejmują: lęk o zdrowie i życie partnerki/dziecka, obawę przed niedostateczną opieką lekarską, niepokój dotyczący niemożności podjęcia zadań oraz obowiązków ojcowskich czy zapewnienia bezpieczeństwa finansowego rodzinie. Wskazuje się także na zaniepokojenie mężczyzn, że nie będą w stanie udzielić swoim partnerkom odpowiedniego wsparcia (Ganapathy, 2015; Ledenfors i Berterö, 2016).
Jakie objawy wskazują na występowanie tokofobii?
Bardzo ważne jest monitorowanie nasilenia konkretnych symptomów. Wśród nich mogą się znaleźć:
paniczny lęk przed zajściem w ciążę/porodem, mimo występowania pragnienia posiadania dzieci,
natrętne myśli i nieustanne obawy np. o zdrowie dziecka/partnerki,
koszmary senne,
poczucie ciągłego rozdrażnienia,
dolegliwości somatyczne: bóle brzucha, bóle napięciowe, nudności, ucisk w klatce piersiowej, problemy gastryczne,
unikanie/ograniczanie kontaktów seksualnych,
stosowanie antykoncepcji (najczęściej kilku form naraz),
trudności z koncentracją i uwagą,
lęk przed utratą kontroli,
silny lęk przed komplikacjami i możliwymi powikłaniami,
lęk przed podjęciem roli rodzica,
intensywne obawy związane z utratą atrakcyjności w ciąży i po niej,
negatywne przewidywania dotyczące przyszłości,
paniczny lęk przed bólem porodowym,
poczucie bezsilności.
Co możesz zrobić, gdy zaobserwujesz u siebie objawy lęku przedporodowego?
W przypadku dostrzeżenia wyraźnych, wymienionych wyżej symptomów warto skoncentrować się na poszukiwaniu rzetelnych informacji na temat samej biologii ciąży i porodu (np. przygotowania organizmu kobiety na przyjście dziecka na świat, określonych procesów zachodzących w ciele itp.). Oprócz wiedzy zdobytej z książek i Internetu, warto rozważyć podjęcie rozmowy na temat swoich obaw z lekarzem ginekologiem, położną czy osobą prowadzącą zajęcia w szkole rodzenia. Najważniejszym jest, by nie bać się zadawać pytań, które mogą rozwiać wiele wątpliwości. Mówienie o swoich lękach oraz towarzyszącym niepokoju stanowi aspekt samopomocy, ponieważ otwiera nas na poszukiwanie wsparcia na zewnątrz. Sprawia, że nie pozostajemy z myślami i emocjami sami.
Jako interwent kryzysowy zachęcam do stworzenia swojego, własnego planu bezpieczeństwa na wypadek różnych, niepokojących nas sytuacji, np.: nagłego porodu w domu/samochodzie, pojawiającego się bólu o zbyt dużym dla Ciebie nasileniu itd. Jakie działania podejmiesz? Kogo poprosisz o pomoc? Jak zakomunikujesz, że bardzo się boisz i potrzebujesz wsparcia informacyjnego?
Kolejnym krokiem może być uświadomienie sobie, że historie dotyczące bolesnych porodów obserwowane przez nas w telewizji czy mediach społecznościowych lub opowiadane przez najbliższych, nie wskazują jednoznacznie, że w naszym przypadku wydarzenie to będzie naznaczone równie wielkim cierpieniem. Jeśli masz już za sobą traumatyczny poród, pamiętaj, że ze względu na indywidualny charakter każdego kolejnego, nie jesteś w stanie potwierdzić, że będzie on wyglądał tak samo, a ból będzie równie dotkliwy. Często lęk podpowiada nam najgorsze scenariusze, które stanowią błędy poznawcze. Postaraj skupić się na faktach.
Pomocne może okazać się także zaangażowanie najbliższych (rodziny, przyjaciół, znajomych). Opowiedz im o swoich obawach. Poproś, by w miarę możliwości nie przekazywali przerażających historii na temat porodów w rodzinie, nie straszyli Cię. Zapytaj, czy będą mogli Cię wesprzeć w określonej sytuacji.
Pamiętaj, że sytuacje porodowe naszych prababek, babek, a nawet matek mogą znacząco różnić się od tych, których doświadczamy teraz. Opieka medyczna wciąż się rozwija, a wiedza lekarzy rośnie. Organizm kobiety pozostaje natomiast nadal odpowiednio przygotowany na przejście przez ciążę i poród.
Kiedy zgłosić się po pomoc do specjalisty zdrowia psychicznego?
Zauważenie u siebie objawów o znacznym nasileniu, uniemożliwiających codzienne funkcjonowanie może stanowić odpowiedni moment do skorzystania z pomocy specjalisty: psychologa/psychoterapeuty/lekarza psychiatry. Jeśli czujesz, że nie potrafisz poradzić sobie samodzielnie, zgłoś się po pomoc. Wyrażenie swoich obaw w gabinecie psychologa, podjęcie pracy nad trudnością czy konsultacja z lekarzem psychiatrą dotycząca możliwości wdrożenia farmakoterapii stanowią pierwszy krok ku odzyskaniu równowagi psychicznej.
Jak wspierać osoby z lękiem przedporodowym?
W przypadku, gdy bliska Ci osoba doznaje lęku przed ciążą i porodem, zaoferuj spotkanie oraz rozmowę. Postaraj się ją wysłuchać. Pamiętaj, że mówienie o swoich obawach nie zawsze przychodzi łatwo. Nie pospieszaj, nie oceniaj. Nie strasz opowieściami o bolesnych porodach w rodzinie. Zachęcaj do poszukiwania rzetelnych informacji. Zapytaj, w jaki sposób możesz pomóc. Bądź.
